ભારત પાસે સીમાચિહ્નરૂપ ચુકાદાઓનો સમૃદ્ધ ઇતિહાસ છે જેણે તેના કાનૂની, સામાજિક અને રાજકીય ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર રીતે અસર કરી છે. જે નીચે મુજબ છે:
કેશવાનંદ ભારતી વિ. કેરળ રાજ્ય (1973): આ ચુકાદાએ “મૂળભૂત માળખું સિદ્ધાંત” ની વિભાવનાની સ્થાપના કરી, જે બંધારણમાં સુધારો કરવાની સંસદની સત્તાને મર્યાદિત કરે છે અને અમુક મૂળભૂત સિદ્ધાંતોની જાળવણી સુનિશ્ચિત કરે છે.
મેનકા ગાંધી વિ. યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા (1978): આ કેસ અનુચ્છેદ 21 (જીવનનો અધિકાર અને વ્યક્તિગત સ્વતંત્રતાનો અધિકાર) ના વિસ્તારને વિસ્તૃત કરે છે, જે ભારપૂર્વક જણાવે છે કે કાયદા દ્વારા સ્થાપિત પ્રક્રિયા સરળ અને ન્યાયી હોવી જોઈએ.
ઇન્દિરા ગાંધી વિ. રાજ નારાયણ (1975): આ કેસમાં, સુપ્રીમ કોર્ટે તત્કાલીન વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધી વિરુદ્ધ ચુકાદો આપ્યો, જેના કારણે કટોકટી લાદવામાં આવી અને ત્યારબાદ મૂળભૂત અધિકારોને સસ્પેન્ડ કરવામાં આવ્યા.
એ.ડી.એમ જબલપુર વિ. શિવકાંત શુક્લા (1976): હેબિયસ કોર્પસ કેસ તરીકે પણ ઓળખાય છે, કટોકટી દરમિયાન આ ચુકાદાએ મૂળભૂત અધિકારોના અમલ માટે કોર્ટમાં જવાના અધિકારના વિલંબન ને સમર્થન આપ્યું હતું.
વિશાકા વિ. રાજસ્થાન રાજ્ય (1997): આ કેસમાં કામના સ્થળે મહિલાઓની જાતીય સતામણી સામે માર્ગદર્શિકા નિર્ધારિત કરવામાં આવી હતી અને મહિલાઓના સલામત અને સુરક્ષિત કાર્ય વાતાવરણના અધિકારને માન્યતા આપવામાં આવી હતી.
એસ.આર. બોમાઈ વિ. યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા (1994): કોર્ટે સંઘવાદના સિદ્ધાંતને સમર્થન આપ્યું હતું અને ચુકાદો આપ્યો હતો કે રાજ્ય સરકારોને બરતરફ કરવાના રાષ્ટ્રપતિના નિર્ણયની ન્યાયિક સમીક્ષા થઈ શકે છે.
શાહ બાનો કેસ (1985): આ કેસ છૂટાછેડા લીધેલી મુસ્લિમ મહિલાઓ માટે ભરણપોષણના મુદ્દાને પ્રકાશિત કરે છે અને વ્યક્તિગત કાયદા અને લિંગ ન્યાય પર નોંધપાત્ર વિસ્તારિત ચર્ચા કરી છે.
નવતેજ સિંઘ જોહર વિ. યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા (2018): આ ચુકાદાએ પુખ્ત વયના લોકો વચ્ચે સર્વસંમતિથી થતી સમલૈંગિક પ્રવૃત્તિને અપરાધ જાહેર કરતા બ્રિટીશ કોલોનિયલ કાયદા (કલમ 377)ને ઉથલાવી નાખ્યો જે સમલૈંગિકતાને અપરાધ બનાવે છે.
પુટ્ટસ્વામી વિ. યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા (2017): સામાન્ય રીતે રાઈટ ટુ પ્રાઈવસી કેસ તરીકે ઓળખાતા આ નિર્ણયે ગોપનીયતાના અધિકારને ભારતીય બંધારણ હેઠળ મૂળભૂત અધિકાર તરીકે જાહેર કર્યો.
મોહમ્મદ. હનીફ કુરેશી વિ. બિહાર રાજ્ય (1959): આ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે કેશવાનંદ ભારતી કેસનો પાયો નાખતા બંધારણના “મૂળભૂત માળખા” ના સિદ્ધાંતની સ્થાપના કરી.
એમ.સી. મહેતા વિ. યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા (1987): આ કેસને કારણે પર્યાવરણીય સંરક્ષણ અને પ્રદૂષણ નિયંત્રણ સંબંધિત કાયદાઓનો કડક અમલ થયો.
અજય હસિયા વિ. ખાલિદ મુજીબ (1981): આ કેસમાં “પબ્લિક ટ્રસ્ટ ડોક્ટ્રિન” ના સિદ્ધાંતની સ્થાપના કરી, એ વાત પર ભાર મૂક્યો કે હવા, પાણી અને જંગલો જેવા ચોક્કસ સંસાધનો લોકો માટે રાજ્ય દ્વારા સુરક્ષિત રાખવામાં આવે છે.
આ સીમાચિહ્નરૂપ ચુકાદાઓ બંધારણીય અર્થઘટન, માનવ અધિકારો, શાસન અને સામાજિક મૂલ્યોને આકાર આપવામાં ભારતીય ન્યાયતંત્રની ભૂમિકા દર્શાવે છે. ઉપરોક્ત ચુકાદાઓનું મહત્વ અનુગામી કાનૂની વિકાસ અને સામાજિક ધોરણોમાં ફેરફારને કારણે સમય જતાં વિકસિત થઈ શકે છે.
